İnsanlık zamanın üzeride, kendine mekan ararken bir takım kavramlarla yola çıkmış.
Yaşamının (neredeyse) başladığı andan itibaren bilerek ya da bilmeden korkunun gölgesinde yaşamış.
İlk korkunun düşme korkusu olduğu akademik çalışmalarla tesbit edilmiş.
İnsanın ortaya çıkışından bu yana yıllar geçtikçe hem düşünce yapısı hem de metabolik yapısı değişmiş.
Temeldeki korku sonucu ortaya çıkan salgılar, metabolik değişimlerin sonucu insanın psikolojik yaşamı oluşmuş. (ve)
Oradan bu tarafa doğru baktığımızda insanlık tarihi yazılı olanların ötesinde birçok psikolojik davranışla yönlenmiş.
Yön kavramını sadece güneşe bakarak, dünyanın manyetik kutupları ile anlatmak sadece fiziki ve sığ bir bakış olur.
Oryantasyon, yönlendirme, kılavuzluk etme anlamlarını taşıyan ve Fransızca ‘‘orientation’’ kelimesinin Türkçe söylenişidir.
İş hayatında “işe alıştırma programı” olarak kullanılan bir terim olsa da kendi adımıza düşünmekte yarar var.
Oryantasyon’un ‘‘uyum sağlama, alıştırma’’ anlamı ile kendi hayatımıza indirmemiz gerek.
Zamanın bizim durduğumuz noktasında yönler sadece fiziki bir yönlendirmeden öte içinde birçok yargıyı da barındırıyor
Mesela Doğu-Batı kültürleri, kafası, medeniyetleri. Kuzeyli-Güneyli ayırımı. Ortadoğu, uzakdoğu…
Önce kültürün ne olduğunu anlamaya çalışalım.
Siyaset, güç, insan hakları, çıkar/menfaat, birey, toplum.
Bunların hepsi kültür alanlarıdır.
İnsan, toplum düzeni içinde varlığını sürdürmek için birçok şeye gereksinim duyar.
Varlığın ve hayatın her evresini ve alanını kapsayan özelliğiyle kültür, buradaki anlamıyla değerlerin toplumdan topluma
farklılaşmasının da en belirgin göstergesi sayılır.
Akıl ise burada bir araçtır.
Batıda akıl önce bir Hıristiyanlık evrenselliği ya da Kilise tutuculuğu ile sınırlandırılırken,
Aydınlanma ile birlikte “rasyonel akıl” vurgusuyla kendi başına bırakılmıştır.
İnsan, varlık-değer-kültür üçlüsü ile bağlantılı bir sorumluluk içindedir. Bu sorumluluğu hakkıyla ifa edebilmek amacıyla önce akıl terbiyesi gerekir.
Aklın istikrarını sağlamanın yollarından biri, onu yetinme duygusu ve yürek ile terbiye etmektir.
Terbiye edilmemiş akıl, iki tarafı keskin kılıç gibi olur, onu tutmak da muhafaza etmek de tehlike oluşturur. (?)
Kültürün vazgeçilmez bir aracı durumundaki akıl, Doğu ve Batı kültür iklimlerinde muhtelif türden ürünlerin ortaya çıkmasında etkili olmuştur.
Hem Doğu hem de Batı için aynı ölçüde geçerli olmak üzere insana özgü davranış özellikleri öne çıkıyor.
Her yerde düşünüp sorgulayan, kendine ve topluma faydalı insanlar vardır, bunların yalnızca Doğu ya da Batı kültürüne mensup sayılması doğru olmaz.
Stigler bugün, UCLA’da dünyadaki öğrenme ve öğretme üzerine çalışmalar yapan bir psikoloji profesörü.
Doğu ve Batı arasında pek çok kültürel farklılık olduğu ve her iki kültürde de birbirinin tam tersi olan örnekler göstermenin mümkün olduğu gerçeğini
kabul ederek Stigler, bu farklılığı şöyle özetliyor: Amerikan kültürünün büyük bir bölümünde okul çocuklarında görülen zihinsel bocalama bir zayıflık
göstergesi olarak görülürken, Doğu kültürlerinde sadece hoşgörüyle karşılanmakla kalmıyor, aynı zamanda genellikle duygusal dayanıklılığı ölçmek
için kullanılıyor.
Şimdi Batı bakışından Doğunun görünümüne bakalım;
Batı kültürü bilime odaklanır; doğu kültürü ise bilgeliğe.
Doğu içe dönüktür, batı dışa. doğu kültürü soyut değerler üzerine inşa edildiğinden, dejenerasyona, suistimale ve taklitçiliğe çok müsaittir.
Batı kültüründeki yüzeysellik ve pragmatik atmosfer ise insanı varoluşsal anlamda boşlukta hissettirir…Mesela; bir iş için japon davranış şekli:
“eğer biri bunu yapabiliyorsa, ben de yapabilirim. eğer kimse yapamıyorsa,ben yapmalıyım.”
Orta doğulu davranış şekli : “eğer biri yapabiliyorsa, bırak yapsın. eğer kimse yapamıyorsa, ben nasıl yapabilirim?”
doğu kültürü içe dönüktür, batı kültürü dışa.
biri yürek ve ruha diğeri madde ve haza dayalıdır
doğu kültürü daha kolektif, batı kültürü daha bireyseldir.
İş hayatinda doğu “being culture” batı “doing culture” dır.
doğu kültüründe hayat bir yolculuktur, batı kültüründe ise hizmet
doğu kültüründe susmak önemlidir, batı kültüründe konuşmak önemlidir.
doğu gönülün, aşkın, hayalin vatanı, batı; aklın, tekniğin, realitenin vatanı.
doğu izole biçimde yaşayan batı ise değişik inançların birlikte yaşadığı biçimdir.
doğu kültürünün yaşam prensibi erdem anlayışıdır, batı kültüründe ise etik anlayış.
doğu kültüründe din ile ilişki bütünleşme üzerinedir, batı kültüründe muhalif olmak üzerinedir.
doğu kültüründe gerçek gerçektir ve ispata ihtiyaç yoktur, batı kültüründe gerçek ispata dayanmalıdır.
doğu kültürü sisteme bakar, evrendeki her şeyin bağlantılı olduğunu düşünür, batı kültürü kişiye ve hayattaki rolüne odaklıdır.
doğu kültürü insanın öncelikle kendisini anlamaya çalışmasını, evrendeki rolünü bilmeye çalışmasını önerir, batı kültürü insanın öncelikle etrafını
anlamaya çalışmasını, araştırma ve analiz yapmasını önerir.
doğu kültüründe statüko nadiren sorgulanır, temel inanışlarda reformlar zayıftır, batı kültüründe statüko sorgulanabilirdir hatta sorgulanmalıdır,
temel inanışlarda reformlar güçlüdür.
doğu kültüründe başarı yolu hislerden geçer “her şeye sahip olmak için her şeyden vazgeç” der, batı kültüründe başarı hesaplamalar ve planlama ile
mümkündür, her şeye sahip olmak için çok ve iyi çalışman gerek der.
“su nedir?” sorusunun cevabı doğu kültüründe “su hayattır, berraklıktır, saflıktır”, batı kültüründe ise “su sıvıdır, içmezsek ölürüz, kıymetlidir” olur.
doğu kültüründe kişi kendi hisleri üzerinde ancak meditasyonla, odaklanmayla kontrol sağlayacağını söyler, batı kültüründe bunun anahtarı analizdir der.
doğu kültüründe gerçek zafer insanın kendisi ile yaptığı mücadeleyi kazanmasıdır, batı kültüründe gerçek zafer insanın etrafına, şartlara karşı verdiği
mücadeleyi kazanmasıdır.
Başka bir bakış açısından; böyle iki dev kültür kategorisi yoktur. Kültür bir ülke içinde bölgeden bölgeye, vilayetten vilayete büyük farklılıklar gösteren
bir kavram, Türkiye’de olduğu gibi , İspanya’da, Yunanistan’da mora ile batı trakya’nın, Fransa’da brötonya ile provence’ın kültürü taban tabana zıttır.
Diğer bakış; tüm insanlık tarihini 600’lerde doğmuş müslümanlığa ve kabaca onaltıncı yüzyılda doğan protestanlığa endeksleyen düalite.
Oysa batı kültürü tüm ilhamını temel dini kaynaklara dönüşten alır. Önemi esasen ekonomik ve politiktir, kültürel anlamda avrupa’da belirleyici değildir,
bir avrupa kültürü varsa o kültürün kanonik sanat eserleri italya’daki katolik sanatkarlar tarafından üretilmiştir.
Bugün avrupada hala, camiler minareli olmasın diye tartışmalar yapılırken, doğuda birçok inanışa ait ibadet yeri görebiliriz.
Doğu ve Batı’yı kategorik olarak ”iyi” ve “kötü” diye ayrıştırmak doğru olmadığı halde, bunun her iki tarafta da yapıldığına tanık oluyoruz.
Hatta Batı’da öyle “Doğu” betimlemeleri yapılmıştır ki, bunlar isim verilerek dile getirilmeye değmeyecek derecede kin ve önyargıyla malûl kolektif
Doğu hayalleri olarak ifade edilebilir ancak. Bunları irdelemek, zaman israfı sayılır.
Doğu’nun ve Batı’nın mutlak anlamda doğru ve yanlış, ilerlemeci ve gerici/durağan olarak nitelenmesi mümkün olmadığına göre, geriye insanın
kendisi kalıyor. Yeryüzünün neresinde olursa olsun, insanın sorumluluğudur asıl olan. Ve bu sorumluluk bilinciyle düşünüp eylemde bulunan insanın
tarihsel süreçte ortaya koyduklarıdır. Bu anlamda, tarihte üretilenlerin bugüne ve geleceğe ışık tutması, yönlendirici olması mümkündür.
Örneğin, ağırlıklı olarak 19.yüzyılda bazı Batılı yazarların iklim teorisiyle ya da kendilerince sosyal ve psikolojik faktörlerin analiziyle,
Doğu’nun ilerleme ve gelişmeye yatkın olmadığı yönündeki açıklamalarını tarihsel tecrübe çürütmektedir. Aralarında Uluğbey gibi Türk bilim ve
siyaset adamlarının da bulunduğu çok sayıda Doğulu insanın ürettiği eserler Batı’nın üniversite kütüphanelerinde bilimsel araştırma kaynağı
olarak kullanılmıştır.
ycs 